Uważano, że ...
same Tatry przez długi czas były ziemią niczyją. W wiekach XI i XII n.e. znaczny ich obszar był pokryty gęstą puszczą, która stanowiła naturalną granicę między Polską i Węgrami. Granice obu krajów dochodziły do jej skraju, więc z czasem władcy zaczęli myśleć o powiększeniu swoich terytoriów. Węgrzy byli w tej kwestii bardziej zaawansowani niż Polacy i już w XII w. tamtejsi władcy nadawali niezamieszkałe lub słabo zamieszkałe obszary magnatom, instytucjom kościelnym i miastom, promując w ten sposób osadnictwo na tych terenach. Efektem tego było opanowanie lesistego pasa granicznego u stóp Tatr w zasiedlonej dość mocno wcześniej, bo już w X w. Kotlinie Spiskiej. (...)
Powtarzając tu za Maciejem Pinkwartem: Dolny Spisz jest stopniowo kolonizowany przez osadników z Węgier, zaś Dolina Popradu – przede wszystkim przez ludność napływającą z terenów polskiej Sądecczyzny. Górny Spisz odpada od Polski w XII wieku – albo jako wiano Judyty, córki króla Bolesława Krzywoustego, która wyszła za mąż za Stefana, syna króla węgierskiego Kolomana (1108), albo jeszcze później (1145), jako ekwiwalent za pomoc, udzieloną Mieszkowi III przez Gejzę II.
Do początków XIV wieku – w myśl polskich historyków – przy Polsce pozostaje okręg podoliniecki. Od początków XII wieku rozpoczyna się, zainicjowana przez króla Gejzę II, kolonizacja Spisza (także Gemeru i Horehronia) przez osadników sprowadzanych z Niemiec, głównie z Saksonii. Trwa ona do II połowy XV wieku a jej efektem jest powstanie większości miast spiskich, osadzanych na prawie niemieckim i rządzonych przez niemieckie rody. Powstaje niezwykle ciekawa kulturowo społeczność Sasów Spiskich, posiadających własną kulturę i dialekt (spisko-niemiecki). Jej dziełem jest stworzenie gotyku spiskiego, później – baroku.
Po najeździe tatarskim w 1241 r, który w znacznym stopniu spustoszył obszar Spisza, trafiła tu druga fala kolonistów niemieckich, istniejące od 1209 r. bractwo 24 parafii niemieckich przekształciło się w Związek Spiskich Miast, z wybieranym w wolnych wyborach grafem.
Od XV wieku osadnictwo dociera w górne partie Spiszu, gdzie powstają góralskie osady na prawie wołoskim. Ludność pochodzenia wołoskiego, wywodząca się z Karpat Południowych, zasiedliła w zasadzie najwyższy, graniczny grzbiet Karpat Zachodnich. Wołosi zajmowali się głównie pasterstwem, ich osady lokowano na prawie wołoskim. Ludność wołoska była w znacznym stopniu zeslawizowana już w czasach tej kolonizacji, zaś w ciągu następnych stuleci przemieszała się ze wschodniosłowiańską grupę etniczną Łemków.
Najogólniej mówiąc była to ta część Słowian, których wyodrębnienie etnicznie powstało z powodu zaszłości historycznych, przy czym Madziarzy byli w pewnym sensie może bardziej ideologicznym kontynuatorami Wielkomorawskiej Rzeszy z jej uwarunkowaniami w postaci odrębności liturgicznych i wpływów wschodnich w religii.
Drugim czynnikiem był fakt posiadania przez pewien początkowy okres, prawie całego pasa Karpat we władaniu węgierskim, przy czym na północy aż po ziemie Lędzian, co ułatwiało akcje osadnicze i migracje pasterskie. Królowie oraz feudałowie węgierscy przez wieki posiadali klarowne poglądy w kwestiach osadnictwa i zagospodarowania obszarów im podległych, które konsekwentnie wcielano w życie ...
Jednym z efektów kolonizacji niemieckiej jest powstanie przemysłu górniczego i hutniczego, który z biegiem czasu zyskuje coraz bardziej na znaczeniu. Wydobywano tu (przede wszystkim w południowej części regionu) rudę żelaza i rudy metali kolorowych (miedź, srebro, mangan), a największymi miejscowościami górniczymi były Krompachy i Gelnica. Znaczenie wydobycia rud metali wzrosło jeszcze po uruchomieniu koszycko-bogumińskiej linii kolejowej. Już od średniowiecza Spisz słynął także ze znakomitego kunsztu swoich rzemieślników, osiadających przede wszystkim w Kieżmarku (z Lubicą), Spiskiej Nowej Wsi i Lewoczy.
W XVI wieku tworzenie sieci osadniczej na Spiszu w zasadzie się zakończyło: powstało tu blisko 200 w pełni zorganizowanych osad. W XVII wieku powstawały jeszcze miejscowości w wyżej położonych częściach Magury Spiskiej.
W XVIII stuleciu, kiedy do Węgier powróciły administrowane wcześniej przez Polskę miasteczka, były na Spiszu 194 miejscowości, w tym 2 wolne królewskie miasta (Kieżmark i Lewocza) oraz 33 miasteczka. Na rozwój krainy wpłynęła także w znacznym stopniu okoliczność, że przez 360 lat kilkanaście miejscowości, rozrzuconych prawie po całym Spiszu, weszło w skład tzw. polskiego zastawu – kiedy to w 1412 r. król Władysław Jagiełło pożyczył cesarzowi Niemiec i królowi Węgier Zygmuntowi Luksemburskiemu pod zastaw 37.000 kop groszy praskich. W skład zastawu weszły Stara Lubowla, Gniazda i Podoliniec oraz Spiska Biała, Straże, Lubica, Ruskinowce, Twarożna, Wierzbów, Spiska Nowa Wieś, Spiskie Podgrodzie, Spiskie Włochy, Poprad, Spiska Sobota, Maciejowce, Wielka. Z zastawionych miast utworzono starostwo grodowe z siedzibą w Zamku Lubowelskim.
Dług nigdy nie został zwrócony, a zastawione miasteczka powróciły do Węgier po I rozbiorze Polski. Miasta te tworzyły nadal samodzielną prowincję z formalną stolicą w Spiskiej Nowej Wsi – aż do 1787 r., kiedy to włączono je do Spiskiej Żupy. 11 miast nie zastawionych Polsce było złączonych nadal w Związek Miast Spiskich. Własną konfederację z Gelnicą na czele tworzyły także miasta i osady górnicze i hutnicze, usytuowane w dolinie Gnilca.
Osadnicy z odległych krajów najchętniej przyjeżdżali w te tereny zwabieni kuszącymi obietnicami. Ponieważ lokalny czynnik ludzki nie był zbyt liczny na tych terenach i kolonizacja postępowała bardzo wolno, należało go zasilić osadnikami z przeludnionej Flandrii.
Flandria, lub Flandre, to prowincja historyczna, rozciągająca się wzdłuż wybrzeża Morza Północnego, w obecnych granicach Belgii, Francji i Holandii. W XI-XIV w. był to jeden z największych ośrodków gospodarczych średniowiecznej Europy (produkcji sukienniczej, tkactwa oraz handlu) i centrum życia miejskiego. Spór o dominację nad regionem był jedną z przyczyn wybuchu pomiędzy Anglią i Francją wojny stuletniej. Konflikt interesów Anglii i Francji na terenie Flandrii stał się jedną z przyczyn wybuchu długotrwałej, bo aż 114 lat trwającej wojny. W 1384 władzę nad Flandrią przejął książę Burgundii Filip Śmiały. Po śmierci ostatniego księcia burgundzkiego Karola Śmiałego (1477), dzięki małżeństwu z jego córką Marią, władzę nad prowincją objął arcyksiążę Maksymilian Habsburg (od 1479 r., po pobiciu wojsk francuskich pod Guinegat). Od 1714 r. (pokój w Rastatt) była wciąż we władaniu Habsburgów austriackich. W 1794 r. Flandria znów zdobyta zostaje przez Francję (Republika Batawska).
Ci osadnicy okazali się niezbyt przydatni do ciężkiej pracy i zaadoptowania się w trudnych górskich terenach więc ich rolę przejęli osadnicy niemieccy z Saksonii, potem ludność z Małopolski i ze Śląska.
Dlaczego ludzie opuszczali swoje domy i jechali w nieznane, zasiedlając ziemie, gdzie panował ostry niesprzyjający klimat? Imigranci otrzymywali od razu status mieszczan, tak więc dla imigrantów z rejonów wiejskich było to dużym wyróżnieniem oraz dużym awansem społecznym. W tym samym okresie do kolonizacji tego regionu znacznie przyczyniła się węgierska rodzina Berzeviczych, wywodząca się od proboszcza spiskiego Adolfa. Po otrzymaniu nadań króla węgierskiego Andrzeja II z 1209 r. skolonizowała ona przy pomocy osadników saskich obszar północnej Doliny Spiskiej. Osadnictwo na obszarze Magury Spiskiej wciąż postępowało, aż do XIV, a nawet XV wieku. Skolonizowane zostały jej północne i północno-zachodnie obszary aż po Dunajec i Białkę.