Wołosi ...
zobacz linki:
https://www.youtube.com/watch?v=AQcdUEx0NO4
oraz: https://www.youtube.com/watch?v=TAcD4fSF0l0
Były to czasy nie tak odległe, kiedy nasze tatrzańskie hale tętniły pasterskim życiem. Na górskich polanach i halach pasły się tysiące, ba, dziesiątki tysięcy owiec i krów. Wśród leśnej ciszy rozlegał się juhaski śpiew oraz głos trombity i fujarek pasterskich. Topory i siekiery (rąbanice) oraz pomocne folgi i scypoki, we wprawnych rękach górali waliły las, aby wyrwać z gęstej puszczy kawałek ziemi pod nowe pastwisko albo zagon pod rolną uprawę. Już od ponad pięciuset lat na ziemiach Podhala, Orawy, Luptowa i Spisza, kultywowane są tradycje pasterskie. Nieodłącznie kojarzą się one z wędrującym od strony Rumunii, wzdłuż pasma Karpat aż po Beskid Zachodni, ludem pasterskim zwanym Wołochami.
W okolice Tatr Wołosi przywędrowali ok. XV w. Wraz z nimi zagościła na dobre nowa kultura wypasu owiec. O powiązaniu i pokrewieństwie miejscowych górali z Wołochami może świadczyć wiele tutejszych przyśpiewek mówiących o trudach pasterskiego życia. Jedna z przyśpiewek, która została zapamiętana w latach 60. ubiegłego wieku, mówi o tym, że to, co pochodzi od Wołochów jest dobre, albo najlepsze. Śpiewał tak baca Ułan z Gronia, wypasający swe owce na górnej hali - Małej Łąki.
„Na nasym sałasku syćko po wałasku ...
a na tamtym nizej - syćko po lachosku”.
Na niżnej polanie paśli Mroziki z Budzowego Wierchu.
Mężczyźni wołoscy
Historia produkcji oscypków, bryndzy i żentycy na całym obszarze Karpat, Podtatrzu i Żywiecczyźnie jest tak długa jak historia wyrobu przetworów owczych, których tradycja ma swoje korzenie właśnie w kulturze wołoskiej. Nieśli oni ze sobą absolutnie nieznaną w naszych stronach technikę i terminologie wypasu owiec i bydła oraz wyrobu produktów spożywczych i przemysłowych, powstałych na bazie owczego surowca, jakim było mleko, wełna i skóry, robiąc to w warunkach typowo górskich.
Wołosi na szlaku swej długotrwałej wędrówki napotykali na Rusinów, Słowaków, Polaków i Czechów. Miejscowa ludność szybko przejmowała od przybyszów ich tryb życia oraz technikę i technologię owczarską.
Kobieta w ubiorze wołoskim, mężczyzna w guni
Po naszemu mówimy o nich – Wołosi, Wołoch, po czesku i słowacku – Vlach, Valach, Valas, po węgiersku – Volach, chociaż występują jeszcze inne odmiany tego terminu, ale wszystkie pochodzą sprzed około 2000 lat. Odnoszą się do różnych zasymilowanych grup ludzi, których geneza wywodzi sie z dawnego Imperium Rzymskiego, ze zromanizowanej ludności trackiej, iliryjskiej i dackiej - zamieszkującej południową część Bałkanów (Albania, Macedonia, Bułgaria, Serbia).
Na przełomie II i I wieku p.n.e. bałkańscy Ilirowie zostali podbici przez Rzymian i włączeni w skład prowincji Iliria, starożytnej krainy nad Adriatykiem. W przekazach z tamtego okresu zachowały się świadectwa, że ludzie ci byli sprawnymi najemnikami, służącymi zarówno w armii rzymskiej, jak i w armiach greckich. Potomkami niezromanizowanych Ilirów są najprawdopodobniej współcześni Albańczycy. Potomkami Ilirów zromanizowanych prawdopodobnie są Wołosi.
Trakowie i Ilirowie byli starożytnymi ludami, które od epoki brązu zamieszkiwały Półwysep Bałkański. Dakowie trafili na Bałkany po podboju Dacji przez cesarza Trajana w 106 r. n.e. oraz po ewakuacji tejże prowincji w 271 r. Istnieją potwierdzone teorie, że od VI w n.e. obszary Ilirów zasiedlała coraz częściej ludność słowiańska.
Wołosi podczas całego średniowiecza byli na Bałkanach liczącym się elementem etnicznym, politycznym i militarnym. W X wieku znane są w północnej i środkowej Grecji regiony: Wielka (Tesalia), Mała (Etolia) i Górna Wlachia (Epir), które stanowiły najdalej wysunięte ku południowi tereny zamieszkałe przez rdzennych Wołochów. O zasięgu ludności wołoskiej w tej części Grecji wskazują pośrednio liczne toponimy z rdzeniem vlach.
http://www.romanianhistoryandculture.com/vlachsoutsideromania1.htm
Ludność wołoska trudniła się górskim pasterstwem, polegającym na całorocznym wypasie wielotysięcznych stad owiec i cyklicznych wędrówkach pomiędzy letnimi pastwiskami wysokogórskimi (hale, połoniny), a zimowymi, znacznie cieplejszymi terenami wypasowymi położonymi na nizinach, bądź w kotlinach podgórskich. Podczas ekspansji Słowian na Bałkany w VI i VII wieku, nacja ta została częściowo wyparta w wyższe partie na
tereny górskie północnej Macedonii, gdzie po części bardzo szybko zasymilowała się z tamtejszymi Słowianami i Awarami, prowadząc już wspólną ekspansję w kierunku zachodnim (Chorwacja, Słowenia).
W archaicznym języku Valach oznaczałoby pochodzenie tej nacji od Wołochów.
(Vlach – z j. germ.: obcy, nieznajomy – określenie człowieka posługującego się językiem celtyckim, później dialektem wschodnioromańskim. Po Germanach słowo odziedziczyli Słowianie, a przez nich inne ludy, jak Węgrzy (oláh odnosi się do Wołochów, a konkretniej Rumunów, zaś olasz do Włochów)[…]. W języku polskim funkcjonuje słowo „Włoch”, spełniające tę samą funkcję co słoweńskie lach – oba pochodzą od tego samego korzenia.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wołosi.
Dziś niektóre wyizolowane grupy etniczne na Bałkanach (Grecja, Macedonia, Albania, Serbia, Bułgaria) są określane niekiedy jako – Wałachowie, gdyż ci ludzie mówią najczęściej innym dialektem ... typowo albańskim.
W niektórych częściach dzisiejszej Rumuni i Mołdawii, istnieją jeszcze środowiska ludzi, którzy mówią takim całkowicie odmiennym językiem - pochodzącym z języka romańskiego, tj. dakorumuńskim, wywodzących swoje pochodzenie z południowo-wschodniej Europy. Historycznie, migrujący coraz bardziej na północ rumuńscy i mołdawscy osadnicy byli znani i często nazywani jako – Wałasi, Wałachowie.
Także prowincja – Valachia (Wołoszczyzna), została nazwana przez samych Wałachów i służyła im jako przejściowa, ale tradycyjna ojcowizna - ojczyzna. Inne grupy Wołochów zostały dość szybko zasymilowane do różnych lokalnych populacji zamieszkujących znacznie wcześniej te tereny na które się udawali.
Celem niniejszego artykułu jest zadanie sobie bardzo prostych pytań. Kim byli Wałachy – Wołosi? Jakie zdarzenia spowodowały ich długotrwałą, wiekową migrację w kierunku polskich Karpat, Orawy, Tatr i Spisza? Niestety, odpowiedzi na te wydawać by się mogło proste pytania stymulują te same problemy, które stały przed wszystkimi badaczami ich migracji.
1. Po pierwsze, jest niewiele pisemnej historii o Wołochach.
2. W stylu życia Wołosi byli w dużej mierze górskimi nomadycznymi pasterzami, którzy na swoich terenach od zawsze mieszkali w odległych regionach górskich i byli znani ze swych dalekich letnich wędrówek, jakie odbywali wraz ze swoim stadem owiec i krów.
3. W rzeczywistości Wołosi są przywiązani do bogatej ale bardzo trudnej mozaiki historycznej Bałkanów.
4. Wołosi byli znani ze względu na zdolności do przyswojenia sobie obcej kultury, w jakiej kiedykolwiek się znajdowali. Na przykład migrujący do Serbii, czy Bośni z łatwością rezygnowali z chrześcijaństwa na korzyść lokalnego islamu, a migrujący do Imperium Habsburgów stali się „słowiańscy” w religii prawosławnej i rzymskokatolickiej jak również w przyswajaniu nie swojego języka.
5. Termin Vlach,Valach,Wołoch był historycznie używany na terytorium na którym się na dłużej zatrzymali albo osiedlili jako górale - pasterze.