Po Wołochach do dziś pozostały ślady w pasterskiej albo potocznej mowie.
Na przykład ... z ich języka do dziś stosowane są na Podhalu imiona psów, owiec, krów: Burocha, Fryga, Mućka, Małocha, Rozana; psów: Ostroś, Bućko, Baca; owiec: Kurto, Siuto, Okaisto, itp.
Na Podhalu powszechnie występują także nazwiska noszące w sobie ślad pochodzenia wołoskiego:
Bachleda, (wg prof. Rymut, nazwisko wywodzi sie od wołoskiego określenia bachlid - mrukliwy albo zabobonny). Dalej: Balara, Bafia, Białas, Biela, Bizub, Błachuta, Bobek, Bobak, Bojor, Bothor, Bryja, Bryjak, Brynicka, Bukowski, Bulas, Buńda, Bzdyk, Cisoń, Chlipała, Cuj, Dzioboń, Dzierżęga, Dziubas, Dorula, Dudas, Durleta, Fatla, Fedra, Filas, Folfas, Fąfrowicz, Frączysty, Fudala, Foręda, Franos, Furcoń, Galarowski, Gajda, Galik, Gawęda, Gawlak, Gubała, Haręza, Hawryła, Hotarski, Huzior, Macura, Maciuga, Marusarz, Michna, Miśkowiec, Molek, Mruk, Kostelic, Kosorek, Kałafut, Kadłob, Lapsa, Janik, Jandura, Juhas, Kalata, Kieta, Kipta, Klejka, Kozub, Kuros, Kusper, Nędza, Obrochta, Olcoń, Pietras, Pitoń, Rozak, Sabała, Sęk, Sekuła, Siuty, Szeliga (ten pochodzi od – Cseliga – naczelnik klanu), Sięka, Szlaga, Stosel, Stokfisz, Sulorz, Tarchała, Tyrała, Walkos, Walos, Wajda, Wetula (to wiodąca owca w stadzie), Wojdyła, Wojtyła, Wojtyczka, Urbaś, Ustupski, Zocher, Zoń, Zubek, Żegleń.
Nasz Umiłowany Ojciec Święty – Jan Paweł II – Karol Wojtyła, miał także rodowe wołoskie pochodzenie!
Etymologia nazwiska „Janik” … w starej pisowni: Jonik, Janyk, Janik.
Nazwa osobowa Janik, podobnie jak jej gwarowa odmiana Jonik, wytworzyła się prawdopodobnie od imienia Jan, przyrostek -ik oznacza zdrobnienie o dodatnim zabarwieniu uczuciowym. W połączeniu z imieniem Jan pierwotnie wskazywał na syna Janowego. Na Ziemi Sądeckiej odnotowano je w roku 1524: Albertus Janyk ciuis de Podegrodzie (Albert Janik obywatel Podegrodzia). Jest to więc bardzo stara nazwa osobowa, odojcowska. Nazwisko Janik należy do popularnych w Polsce, nosi je blisko 25 tysięcy mieszkańców. Chociaż ... jonik – w języku mołdawskim – oznacza palik wbity na granicy gruntu.
Związki małżeńskie Wołochów bardzo rzadko były zawiązywane z obcymi i na początku jedynie w bogatszych rodach aby powiększyć stada.
Zasadniczo wszystkie dialekty wołoskie wywodziły się z łaciny, ale w formie odległej od klasycznej łaciny antycznej będąc kontynuacją łaciny ludowej tzw. wulgarnej. Przyjmuje się, że były one linią rozwojową hipotetycznego języka starorumuńskiego, używanego między VII a IX wiekiem.
Nazewnictwo, przedmiotów, miejsc pobytu lub sprzętu używanego w pasterstwie także korzeniami swymi sięga do języka starorumuńskiego, albańskiego, słowackiego lub węgierskiego. Górale nasi przejęli pewną ilość wyrazów wołosko-romańskich; są to jedyne echa świata wołoskiego, odbijające się bezpośrednio o rejon karpacki i nasze Tatry.
Badania naukowe nad słownictwem dowodzą, że język wołoski powstał wśród zromanizowanych Ilirów i Traków, zapewne na terenach Epiru, Tesalii i zachodniej Macedonii. Tereny te były mocno zromanizowane, gdyż panowanie rzymskie w Macedonii, Epirze oraz na wybrzeżu dalmatyńskim sięgało II w. p.n.e. Około. VI wieku Wołosi przekroczyli Dunaj, a ich język uległ dużemu wpływowi języka napływających z północy na bałkańskie tereny Słowian. Proces ten pogłębiło również dość wczesne przyjęcie chrześcijaństwa. Wymieszanie się czynników iliryjskich, trackich, romańskich, słowiańskich, greckich oraz tureckich Bułgarów przesądziło o kreolskim charakterze języka wołoskiego.
Według Z. Stiebera (1934, s. 217) nomenklaturę wołoską tworzą nazwy różnego pochodzenia, które zostały rozniesione wskutek migracji wołoskich na obszarze całych Karpat. Toponimia ta występuje na zwartym obszarze od Bałkanów i gór Albanii przez Karpaty rumuńskie po Morawy w Czechach. Przykładami mian mających tak rozległe rozprzestrzenienie mogą być liczne: Magury, Kiczery, Gronie, Syhły, Koszaryska. Znamienny jest przy tym brak tych terminów poza obszarami górskimi.
Wyliczamy tu kilkanaście ciekawszych wyrazów góralskich, wziętych z ust pasterzy wołoskich: baca, baskid, bryndza (po rumuńsku branza), bundz, buńda, cetyna, cesta, ciupaga, cucha, cyrhla, cyrpok, dudy, dzioł (w znaczeniu pagórka, działu wód), duchać, huściawa, ferecyna, (gęsto porośniete paprociami), frombija, fujara, trombita, ferula, folusz, furgotać, gazda, gieleta (drewniany skopek). juhas, hajduk, obońka, putnia, puciera, rajtok, sata, kierdel, klog, koliba, króźlik, kierpce, kurnoty (rogate owce ), Magura – (kilka wzgórz jest tak nazwanych), groń, grań, grapa, grabie, grzeblawy, hurda, kołac (okrągłe ciasto), okłacek, ostrewka, młaka, mociar, merendzać (przeżuwać), mosur, motać, motowidło, mraźnica, niewiasta, pajta, jata, puciera, podysor, płaśnia, przysłop, redyk (gromadny wypęd owiec na odległe hale, także ich powrót w doliny), rajtok, rosół, rychło, syhla (pod wierchem podmokły teren), siuty, kosor albo strąga (skąd Dol. Strążyska), syr, warzecha, watra, warcula, wyrek, udoj, urada, telepać, żyntyca, itd.
Wołoszyn, Wołoszyn, kaz twoja wałaska,
Wałaska, ciupazka, wisi mi u paska ...
Górale tatrzańscy z ciupagami
Artykułem tym chciałem uratować w pośpiechu uciekające życie, zatrzymać cenne minuty, zapamiętać historyczne fakty. Chce to uczynić dla swoich potomków. Chociaż z pewnością nie po to, żeby wnuki, nie tylko własne, ale całe „pokolenia wnuków”, żyjących obecnie w innej rzeczywistości i innych mitach, uczyły się na tym przykładzie naszego góralskiego żywobycia (jako to drzewiej bywało). Przecież każdy uczy się życia od własnego pokolenia. Nie bez przyczyny zanurzyłem się w przeszłość nie dlatego, żeby nauczać, pouczać, ale zwyczajnie po to, żeby ludzie się dowiedzieli swoich korzeni. Biografia minionych pokoleń – to „rodzinny” kapitał, który w spadku przechodzi na pokolenie następne. Tymi wspomnieniami chce pozostawić swoim potomkom coś tak bardzo ważnego i cennego dla naszej rodzimej góralskiej tradycji.
Korzystałem również z poniższych opracowań.
Magocsi, P.R., 1993, Historical Atlas of East Central Europe. University of Washington Press, Seattle.
Balamaci, N.S., 1995. The Balkan Vlachs: Born to Assimilate?
Winnifrith, T.J., 1978. The Vlachs: The History of a Balkan People.
Dobrowolski K., 1961, Studia nad kultura pasterską Karpat Północnych.
Dobrowolski K., 1962, Migracje wołoskie na ziemiach dawnego państwa polskiego, [w:] Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala.